Τα μυστικά της Μόνα Λίζα: Μια κλοπή, ο Πικάσο και το χαμόγελο του Ντα Βίντσι

Είναι ένα παγκόσμιο σύμβολο. Έχει πρωταγωνιστήσει σε τραγούδια, ταινίες, ποιήματα και έργα της Pop Art. Κι όμως 500 χρόνια μετά τη δημιουργία της Μόνα Λίζα (Mona Lisa) από τον ιδιοφυή Λεονάρντο ντα Βίντσι, δεν είμαστε ούτε καν κοντά στο να ξεδιπλώσουμε το μυστήριο πίσω από τον πίνακα και τις ιστορικές του καταβολές.

Ποια είναι η Μόνα Λίζα; Τι κρύβεται πίσω από το αυτό το χαμόγελο, που άλλοι χαρακτηρίζουν σαρδόνιο και άλλοι ειρωνικά υπεροπτικό. Είναι τελικά η καλλιτεχνική της αξία που μας ελκύει τόσο ή μήπως το γεγονός ότι κανείς δεν έχει καταφέρει να την αποκωδικοποιήσει. Η Μόνα Λίζα είναι για πολλούς μια iconic femme fatale που κρατάει καλά κρυμμένα τα μυστικά της!

Η μυστηριώδης Μόνα Λίζα, γνωστή και ως Τζιοκόντα, ή «Πορτρέτο της Λίζα Γκεραρντίνι», είναι μια ατμοσφαιρική προσωπογραφία από το επιδέξιο χέρι του Ιταλού καλλιτέχνη Λεονάρντο ντα Βίντσι. Θεωρείται το πιο διάσημο έργο ζωγραφικής στον κόσμο και έχει αναπαραχθεί και τοποθετηθεί ως εικόνα πάνω σε εκατοντάδες αντικείμενα καθημερινής χρήσης, με δεκάδες καλλιτέχνες να τη χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν τη δική τους «πειραγμένη» εκδοχή της Τζοκόντα.

Ο πίνακας – αν και στα σχολικά μας βιβλία έμοιαζε τεράστιος και επιβλητικός – έχει διαστάσεις μόλις 77 εκ. επί 53 εκ., είναι ελαιογραφία σε ξύλο λεύκης και ολοκληρώθηκε μέσα στη χρονική περίοδο 1503-1519. Απεικονίζει μία καθιστή γυναίκα, πιθανότατα τη Λίζα ντελ Τζοκόντο, και η έκφραση του προσώπου της έχει θεωρηθεί το πιο αινιγματικό χαμόγελο στην ιστορία της Τέχνης. Ο πίνακας αποτελεί ιδιοκτησία του Γαλλικού Κράτους και εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι, όπου οι επισκέπτες – προ κορονοϊού – περίμεναν έως και δύο ώρες στην ουρά για να τον δουν από κοντά.

Ποια είναι η Μόνα Λίζα… ξέρουμε;

Λέγεται ότι ο πίνακας πήρε το όνομά του από την «εικονιζόμενη» 24χρονη Λίζα ντελ Τζοκόντο, που ήταν μέλος της οικογένειας Γκεραρντίνι από τη Φλωρεντία και την Τοσκάνη και σύζυγος του εύπορου έμπορου μεταξιού Φρανσέσκο ντελ Τζιοκόντο. Η λέξη ‘Mona’ που χρησιμοποιήθηκε λέγεται ότι προέρχεται από το ‘monna’ δηλαδή το «Madonna», που στον 16^ο αιώνα στην Ιταλία ήταν προσφώνηση εφάμιλλη με το «κυρία». Το πορτρέτο ήταν παραγγελία για το καινούριο τους σπίτι και για να γιορτάσουν τη γέννηση του δεύτερου γιου τους, Αντρέα.

Η Λίζα απεικονίζεται ως πιστή σύζυγος – το δεξί της χέρι στηρίζεται με χάρη πάνω από το αριστερό. Τα σκουρόχρωμα ενδύματα και το μαύρο πέπλο της ήταν επηρεασμένα από την ισπανική υψηλή μόδα. Η ταυτότητα της εικονιζόμενης γυναίκας αναγνωρίστηκε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης το 2005 από έναν ειδικό που ανακάλυψε ένα σημείωμα του 1503 το οποίο είχε γράψει ο Αγκοστίνο Βεσπούτσι. Πολλές εναλλακτικές απόψεις έχουν εκφραστεί σχετικά με την ταυτότητα της γυναίκας του πίνακα. Κάποιοι μελετητές θεωρούν πως η Λίζα ντελ Τζιοκόντο ήταν το αντικείμενο μιας άλλης προσωπογραφίας, και εντοπίζουν τουλάχιστον άλλους τέσσερις πίνακες στους οποίους αναφέρεται ο Βασάρι αποκαλώντας τους Μόνα Λίζα.

Κατά τον Σίγκμουντ Φρόιντ το περιώνυμο μειδίαμα της Μόνα Λίζα ήταν αποτέλεσμα μιας ανάμνησης του Λεονάρντο από τη μητέρα του. Άλλες προτάσεις για την ταυτότητα της εικονιζόμενης γυναίκας είναι: η μητέρα του Λεονάρντο, η ερωμένη του συζύγου της Λίζα ντελ Τζοκόντο, η πλούσια καπριτσιόζα Ιζαμπέλα από τη Νάπολη και πάρα πολλές άλλες. Κάποιοι έφτασαν να ισχυριστούν ότι είναι ο ίδιος ο… Λεονάρντο που πόζαρε για τον… εαυτό του. Σήμερα οι απόψεις των ιστορικών της τέχνης συγκλίνουν στην άποψη πως ο πίνακας απεικονίζει όντως τη Λίζα ντελ Τζιοκόντο.

Η Μόνα Λίζα στο Λούβρο γίνεται «Αυτοκράτειρα της Τέχνης»

Ο Λεονάρντο ξεκίνησε να ζωγραφίζει τη Μόνα Λίζα το έτος 1503 ή το 1504 στη Φλωρεντία. Σύμφωνα με τον σύγχρονο του Λεονάρντο, Τζόρτζιο Βαζάρι αφότου ασχολήθηκε επί τέσσερα χρόνια με το έργο, το άφησε ημιτελές. Ήταν σύνηθες για τον Λεονάρντο να μην ολοκληρώνει τα έργα του. Θεωρείται πως συνέχισε να ασχολείται με τη Μόνα Λίζα για τρία χρόνια αφότου εγκαταστάθηκε στη Γαλλία και πως την τελείωσε λίγο πριν πεθάνει το 1519.

Μελέτη του Guardian αναφέρει ότι το πορτρέτο ξεκίνησε περίπου γύρω στο 1503 και ολοκληρώθηκε με άλλο πρόσωπο μετά από δέκα χρόνια. Ο καλλιτέχνης μετέφερε τον πίνακα από την Ιταλία στη Γαλλία το 1516 όταν ο βασιλιάς Φραγκίσκος Α΄ τον προσκάλεσε να εργαστεί στο Clos Lucé κοντά στο βασιλικό κάστρο στην Αμπουάζ. Πιθανότατα μέσω των κληρονόμων του βοηθού του Λεονάρντο ντα Βίντσι, Σαλάι, ο βασιλιάς αγόρασε τον πίνακα  και τον τοποθέτησε στο παλάτι της Fontainebleau, όπου παρέμεινε έως ότου δόθηκε στον Λουδοβίκο ΙΔ΄.

Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ μετέφερε το έργο στο Παλάτι των Βερσαλλιών. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, μεταφέρθηκε στο Μουσείο του Λούβρου. Ο Ναπολέοντας τοποθέτησε το έργο στο δωμάτιό του, στο Παλάτι του Κεραμεικού. Αργότερα ο πίνακας επεστράφη στο Μουσείο του Λούβρου. Κατά τη διάρκεια του Γαλλοπρωσικού Πολέμου (1870-1871) μεταφέρθηκε από το Λούβρο στο Brest Arsenal.

Η κλοπή που έκανε τη Μόνα Λίζα πιο διάσημη από ποτέ
Μήπως την έκλεψε ο… Πικάσο;

Ακόμα ένα περιπετειώδες περιστατικό στη μακρόχρονη πορεία της Μόνα Λίζα είναι η κλοπή της στις 21 Αυγούστου του 1911. Ο Vincenzo Peruggia γεννήθηκε κοντά στη λίμνη του Κόμο και είχε βρεθεί στο Παρίσι από το 1908. Εργαζόταν ως υπάλληλος στο Λούβρο. Ένα βράδυ κρύφτηκε σε μία ντουλάπα και βγήκε από το μουσείο αφού αυτό είχε κλείσει, κρύβοντας τον πίνακα κάτω από το παλτό του.

Ο Περούτζια ήταν ένας Ιταλός πατριώτης που πίστευε πως ο πίνακας του Λεονάρντο έπρεπε να επιστραφεί στην Ιταλία και να εκτίθεται σε ιταλικό μουσείο. Πιθανώς βέβαια σχεδίαζε να τον «μοσχοπουλήσει». Αφού κράτησε τον πίνακα στο διαμέρισμά του για δύο χρόνια, τελικά συνελήφθη όταν προσπάθησε να τον πουλήσει στους διοικητές της πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία. Τον έκρυβε στον διπλό πάτο ενός μπαούλου στο δωμάτιό του.

Ύποπτοι θεωρήθηκαν ο Γάλλος ποιητής Γκιγιώμ Απολλιναίρ και ο φίλος του, Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος επίσης ανακρίθηκε, αλλά και οι δύο απαλλάχθηκαν των κατηγοριών. Ο πίνακας εκτέθηκε σε διάφορα μέρη σε όλη την Ιταλία και επεστράφη στο Μουσείο του Λούβρου το 1913.

Η NASA έστειλε τη Μόνα Λίζα στο φεγγάρι

Στο πλαίσιο της πρώτης επίδειξης επικοινωνίας μέσω λέιζερ με δορυφόρο στο φεγγάρι, οι επιστήμονες της NASA, χρησιμοποίησαν το Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO), για να στείλουν στο φεγγάρι μία εικόνα της Μόνα Λίζα. Ήταν η πρώτη επίδειξη της νέας δυνατότητας αποστολής δεδομένων εικόνας από τη Γη μέσω οπτικής τεχνολογίας σε τόση μεγάλη απόσταση, περίπου 384.000 χλμ.

Με πληροφορίες από Έθνος, Wikipedia, Guardian.